ҚОҒАМ ЖӘНЕ ДӘУІР

ИСЛАМ ФАКТОРЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН МЕН ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ЖҮЙЕСІНІҢ ТРАНСФОРМАЦИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕРІНЕ ЫҚПАЛЫ

Мадина Бектенова — 2024-09-25

Мақалада Қазақстан мен Орталық Азия аймағындағы трансформациялық қоғамдық-саяси үдерістер аясындағы ислам мен ислам факторының ықпалын зерттеуге арналған теориялық-концептуалды ыңғайлар қарастырылды. Ислам дамуының заманға сай, өзекті парадигмалары мен трендтерін және олармен байланысты мәдени-әлеуметтік, саяси-қоғамдық үдерістерді түсіну, пайымдау еліміз бен қоғамымыздың әлемдік тәртіптің өзгермелі шынайылықтарында бағдарлауын жеңілдетеді. Еліміздегі мемлекеттік-конфессиялық саясат саласындағы модернизациялық үдерістерді реттеудің мүмкін тетіктерін әзірлеу отандық ғылыми қауымдастық үшін академиялық және тәжірибелік маңызға ие. Сондай-ақ, мақалада аймақтағы әртүрлі қауымдастықтар арасындағы исламды түсіндірудегі айырмашылықтар, сондай-ақ жаһандық тенденциялардың діни тәжірибелер мен саяси белсенділікке әсері қарастырылады. Жалпы, мақала Қазақстан мен Орталық Азиядағы ислам мен қоғамдық-саяси өмір арасындағы күрделі динамиканы, өңірлік қоғамдар тап болатын негізгі трансформациялық процестер мен сын-тегеуріндерге баса назар аударуға бағытталған.

БІТІМГЕРШІЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ

Толганай Мустафина — 2024-09-25

Соңғы жарты ғасырда геосаяси турбуленттілікті ескере отыра конфликттер менеджментін жүйелеу бойынша ғылыми, сараптамалық әдебиеттер және нақты тәжірибелер жинақталды. Дәстүрлі қазақ қоғамында конфликттер менеджменті билер институты арқылы жүзеге асырылған. Алайда соңғы екі ғасырда билер институтының қызметі максималды кеміді.

Мақалада бітімгершілік мәселелеріне қатысты шетелдік және отандық зерттеушілер еңбектері, бейбітшілік идеяларын дамытуға үлес қосушы халықаралық ұйымдардың ресми құжаттарындағы әдіс-тәсілдер мен қағидалар салыстырмалы тұрғыда зерделенді. Зерттеу барысында дәстүрлі қазақ қоғамындағы конфликттер менеджментіндегі теория мен тәжірибе арасындағы корреляциялық байланыстар талданды.

Бітімгершілік үдерістеріне арналған ғылыми-сараптамалық әдебитеттерде бітімгершіліктің негізгі қағидаттарына назар аударылады. Қазіргі қазақстандық қоғамда әлеуметтік конфликттерді еңсеруде бітімгершілік қызметтің негізгі халықаралық стандарттары мен дәстүрлі қазақ қоғамындағы билер институтының негізгі ұстанымдарының консенсусында жүзеге асыру қажеттілігінің өзектілігі талданды.

ПОСТАТЕИЗМ: ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ ТАЛДАУ

Айгул Забирова — 2024-09-25

Коммунизмнің құлдырауы мен Кеңес Одағының ыдырауы, бес дамушы мемлекеттегі ұлттық құрылыс процестері Орталық Азияның дамушы елдеріндегі діннің мәртебесін өзгертті. Заңды ұстаным бойынша Қазақстан Республикасында діни бостандық адамның негізгі құқығы ретінде танылады. Мақалада күнделікті діндарлықтың төмен деңгейіне негізделген Қазақстандағы зайырлылықтың ерекше түрін, сонымен қатар исламның әлеуметтік және физикалық кеңістікті иеленуі енгізілген зайырлы мәдени көзқарастарға қарсы тұрмайтынын көрсетуге тырысады.

Жұмыс қазақтардың діндарлығы туралы түсінігі салыстырмалы түрде берілген (2011 және 2018 жж. сауалнамалар) Дүниежүзілік құндылықтарды шолудың эмпирикалық деректерін талдауға негізделген. Жұмыстың пәндік өрісі діншілдік контурын талдаумен сипатталады, діндар мен діни адамның аражігін ажырату ұсынылады. ХХІ ғасырда қазақтардың көпшілігінің ұлттық менталитетін дін қалыптастырмайтыны көрінеді, бірақ эмпирикалық мәліметтерге сүйенсек, исламның адамгершілік нұсқауларды бағдарлау мүмкіндігі бар. Исламның түсіндірме функциясы қазақтардың бүгінгі дүниетанымында басымдығы байқалады.

Жұмыс қорытындысында постатеистік Қазақстанда халықтың көпшілігі зайырлы мәдениет шеңберінде қалып отыр, сондықтан мемлекеттік саясат мемлекеттік-конфессиялық қатынастарды Қазақстанның діни ландшафтына бейімдей отырып, мемлекеттің зайырлы сипатын одан әрі сақтау қажет деген шешім жасалды.

АУЫЛДЫҚ ЕЛДІ МЕКЕНДЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ: БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ

Еркебұлан Жұмашов — 2024-09-25

Тәуелсіз Қазақстан үшін әлеуметтік-экономикалық саладағы проблемалардың бірі әртүрлі себептерге байланысты ауылдық елді мекендерден тұрғындардың көшуінің салдарынан олардың депопуляциясы болып отыр. Ауылдық елді мекендердің даму әлеуетін күшейту үшін мемлекет түрлі мақсатты бағдарламалар мен жобалар қабылдады. Дегенмен елді мекендер санындағы динамиканы талдау нәтижесі ауылдар санының қысқару трендінің жалғасып отырғандығын көрсетеді. Мақалада ауылдардың даму әлеуетін көтеру үшін басқару жүйесін жетілдіру, оның ішінде әкімдіктің болуының маңызы талқыланған. Қазіргі және ретроспективті статистикалық материалдар мен құжаттарды талдау арқылы ауыл әкімі мен оның аппаратының орналасуының елді мекеннің әлеуетіне ықпалы зерделенді. Зерттеу нәтижесінде әкімдіктің орналасуының ауылдың дамуына позитивті ықпалы анықталды. Ғылыми негізделген тұжырымдар негізінде осы бағыттағы мемлекеттік саясатты жетілдіру үшін ұсыныстар әзірленді.

ЖАҺАНДЫҚ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ СЫН-ҚАТЕРЛЕР: ҚАЗАҚСТАН ҮШІН ТӘЖІРИБЕ

Еркін Тұқымов — 2024-09-25

Әлемдегі де, Қазақстандағы да демографиялық жағдай терең әрі кешенді зерттеуді қажет ететін маңызды проблема болып табылады. Бұл зерттеу жаһандық демографиялық тенденцияларға әсеріне назар аудара отырып, халық санындағы, туу мен өлім-жітім деңгейіндегі өзгерістерді, сондай-ақ әртүрлі елдердегі, соның ішінде Жапониядағы көші-қон процестерін қарастыруға бағытталған. Зерттеудің негізгі міндеті-демографиялық процестерді қалыптастыратын негізгі трендтер мен факторларды анықтау және олардың тәжірибесін Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндігін бағалау. Мақсатқа жету үшін статистикалық ақпаратты өңдеудің әртүрлі әдістері қолданылады, мысалы, статистикалық талдау, дереккөздер мен әдебиеттерді зерттеу және көші-қон өзгерістерін талдау. Зерттеу нәтижелері Тұрақты әлеуметтік-экономикалық өсуді қамтамасыз етудің маңызды аспектісі болып табылатын демографиялық мәселелерді тиімді шешуге ықпал ететін стратегиялық құжаттарды әзірлеуге көмектеседі.

ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҰЛТ ҚҰРЫЛЫСЫ КОНТЕКСТІНДЕГІ ТАРИХ ЖӘНЕ ТАРИХТАНУ

Гүлмира Сұлтанғазы — 2024-09-25

Кеңестік жүйенің ыдырауы және тәуелсіздіке қол жеткізу саяси және әлеуметтік-мәдени кеңістіктің өзгеруімен байланысты бірқатар мәселелерді белгіледі. Әлеуметтік шындықтың мағыналары мен интерпретацияларының өндірісі посткоммунистік транзиттің маңызды бөлігіне айналды. Жаңа қазақстандық бірегейлікке бағытталған саясатты қалыптастыру қажеттілігі туындады. КСРО-да бұл тауашаға идеология жауапты болды, бірақ қазақстандық саяси жүйе идеологиялық плюрализм қағидасын жариялады. Әлеуметтік-саяси және басқа субъектілерді құрудың осындай қуатты құралынан бас тарта отырып, жаңа билік "алдымен экономика, содан кейін саясат" деген тағы бір ынталандырушы тезисті ұсынды.

Алайда, идеологиялық әртүрлілік, экономикалық месседждердің үстемдігі жағдайында, шоғырландыру функцияларын орындай алмайтындығы мен қатар болашақтың бейнесін жасай алмайтындығы көрсетті. Қоғам оған ерекше "идеясыз шындық" күйіне тап болды. Өйткені бүкіл кеңестік кезеңде идеология тек саяси дамуды анықтап қана қоймай, мәдениет пен жеке өмір саласын толық бақылауда ұстады.

Бұл мақалада ұлттық құрылыс процестерінде тарих пен тарихтануды құрал ретінде пайдалануға талдау жасалады.

Негізгі әдісті тарихнамалық талдау болады. Бұл зерттелетін мәселелер бойынша білімді жинақтау процесінің заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік береді.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ САЯСАТЫ: АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ЭТНОӘЛЕУМЕТТІК БІРЛІК?

Мирас Жиенбаев — 2024-09-25

Бұл зерттеу жұмысында бір кездері салт-дәстүрді ұстану мен заманауи сын-қатерлерін ұстану қажет пе екенін анықтау процесінде болған Қазақстанның бүгінгі күні өзінің ұлттық бірегейлігін белсенді қалыптастырып жатқаны көрсетілген. Мақала Қазақстанның бірегейлік саясатының, ұлтшылдық пен посткеңестік өтпелі процестердің проблематикасы шеңберінде мемлекеттік құрылыс саласында бірегей ұлттық нарративін жазу және экспорттау бойынша шешуші қадамдарына жарық түсіреді.

Бұл нарратив сыртқы модельдердің әдеттегі бейімделуі шеңберінен тыс шығады және елдің ұлттық бірегейлікті қалыптастыру туралы жаһандық дискурсқа қосқан академиялық және интеллектуалды үлесінің артып келе жатқанын көрсетеді. Мақалада ұлттық саясатты қалыптастырудың негізі болып табылатын мемлекеттік күш-жігердің, қоғамдық білімнің және практикалық идеологияның синтезі қарастырылады. Постсоциалистік кеңістікте Қазақстан «десоветизация» саясатымен шектелмейтініне, сондай-ақ өз саясатын егеменді бірегейлік пен ұлттық көшбасшылықтың көрінісі ретінде қайта айқындайтынына ерекше назар аударылады

Зерттеудің негізгі бағыты посткеңестік контекстегі маңызды парадигмасы «қазақтандыру» процесіне бағытталған. Тарихты сынауға немесе жоққа шығаруға бейім немесе оны қарапайым саяси құрал ретінде пайдаланатын посткеңестік өзге нарративтерге қарағанда қазақстандық тәсіл көп қырлы қазақстандық бірегейлікті нығайтуға бағытталған болып келеді. Бұл процесте Қазақстан ұжымдық азаматтық бірегейлік (Kazakhstani) мен этноұлттық қазақ бірегейлігі (Kazakh) арасындағы тепе-теңдікті сақтайды, бұл өткеннен бас тартудан немесе оған қарсы тұрудан саналы түрде кетуді куәландырады. Оның орнына ел өзінің бірегей ұлттық мәнін біріктіруге және нығайтуға тырысады.

СОЛТҮСТІК КАСПИЙДІҢ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ҚАЗІРГІ САЯСИ ПРОЦЕСТЕРІ МЕН ТЕТІКТЕРІ (ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕН РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫ МЫСАЛЫНДА)

Рафик Усманов — 2024-09-25

Мақалада Каспий теңізінің маңызды экологиялық аймағы ретінде Солтүстік Каспийдің геоэкологиялық қауіпсіздігі мәселелері қарастырылады. Аталған сектор Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының юрисдикциясында орналасқан және қоршаған ортаның өзара байланысты құрамдас бөліктерінің алуан түрлілігін пайымдаудың бірлігін айқындайтын саяси, әлеуметтік-экономикалық және экологиялық проблемалардың ортақтығына ие. Табиғи-ресурстық және көліктік-коммуникациялық әлеуеттің дамуына байланысты Каспий маңы елдерінің белсенділігінің артуы экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуымен қатар жүреді. Каспий теңізінің экологиялық жүйесінің тұтастығын сақтау бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру есебінен мүмкін болады.

Қазіргі заманғы тәсілдер зерттеудің салыстырмалы, құрылымдық-функционалдық әдістерін қолдану негізінде, сондай-ақ табиғи орта мен ресурстық базаның біртекті компоненттерінің, саяси және өзге де жағдайлардың ортақ критерийлері бойынша аса маңызды факторлар мен жағдайларды зерттеудің саяси-экологиялық тетіктерін әзірлеу негізінде баяндалған. Автордың осы процестерді бағдарламалық басқаруы мемлекетаралық негізде де, ұлттық деңгейде де болжанады. Талдау нәтижесінде Солтүстік Каспийдің геоэкологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің саяси тетігі қарастырылды, ол аймақтық ерекшеліктер кешенімен сипатталады, олардың бастысы Каспий теңізінің экологиялық жүйесінің біртұтастығын тану болып табылады.

ҚЫТАЙДЫҢ «БІР БЕЛДЕУ, БІР ЖОЛ» СТРАТЕГИЯСЫ: ӘЛЕМДІК ЖЕТЕКШІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ПОРТТАРДЫҢ РӨЛІНЕ ЖҮГІНУ

Айнұр Әбиденқызы — 2024-09-25

XXI ғасырдағы әлемдік аса алып жоба саналатын «Бір белдеу, бір жол» бастамасы оның авторы Қытайдың қолданыстағы халықаралық қатынастар жүйесін қайта қарау, оның ережелері мен шарттарына өзгерістер енгізу, әлемдік тәртіпті қайта жүйелеу, жаңа тұрпаттағы ірі елдер қарым-қатынасын қалыптастыру, “Адамзаттың тағдырластығы қауымдастығын” құру ниетіндегі стратегиялық жобасы есептеледі. Қытайлық контексте ол Қытайдың әлемдік қауымдастыққа ұсынып отырған “ең үлкен ортақ игілігі және ең ауқымды ынтымақтастық платформасы”. Сондықтан да, Қытай тарапы “ынтымақтаса отырып бірге ұтуды” көздеген жобаның қатысушысының барынша көбеюіне, ондағы нақты жобалардың әлемдік қауымдастық, әсіресе, “белдеу және жол” жағалауы елдері тарапынан мейілінше қолдау табуына мүдделі. Осындай себептен стратегияның іске асырылуын ілгерілету бағытындағы әрқандай шараларға да мүмкіндігін сарқа жұмсауда. Әлеуетті тетіктердің қай-қайсысына да жүгінуге пейіл. Мақалада ҚХР осы тетіктердің ұтқыр құралының бірі ретінде әлемдегі айлақтар мен порттардың құрылысын салу, оларды басқаруға қатысу, олардың акциясын сатып алу, түбегейлі сатып алу сынды тәсілдермен игеріп жатқаны нақты мысалдармен баяндалады.

ОҢТҮСТІК КАВКАЗ АЙМАҒЫНДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫС ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ: ТЕОРИЯДАН САЯСАТҚА КІТАБЫНА ШОЛУ

Бауыржан Әукен — 2024-09-25

Кітапқа шолу болғандықтан аннотациясы жоқ.